Voorspel het gedrag van de ander

Gedrag van mensen is vaak te voorspellen. De psycholoog Timothy Leary constateerde dat al aan het eind van de jaren vijftig. Bepaald gedrag roept een bepaalde reactie op. Dit laat zien dat de manier waarop mensen reageren in veel gevallen te voorspellen én te beïnvloeden is. Dit is  handig om te weten. Deze kennis kun je gebruiken in de samenwerking met collega’s.

De roos

Samen met andere psychologen heeft Timothy Leary een interactiecirkel ontwikkeld: de Roos van Leary. Dat is een handig hulpmiddel als de communicatie moeizaam verloopt of als bepaalde gedragspatronen zijn ingesleten. De Roos helpt je bij het analyseren van iemands gedrag. Bij het sturen van gedrag kan je invloed uitoefenen door wat je zegt, maar ook hoe je het zegt en hoe je non-verbaal reageert. Hierdoor kan je de ander beter begrijpen. Ook kan je inspelen op het gedrag van een ander. Het kan bijdragen aan een verbetering van de communicatie.

Boven en tegen

Timothy Leary kwam tot de conclusie dat het onderlinge gedrag van mensen in hoofdlijnen is te vangen in twee onafhan­kelijke dimensies. Schematisch zijn ze weergegeven als een verticale en een horizontale as (een kruis).

De verticale as in het schema geeft de mate van dominantie aan. Dominant gedrag is boven. Onder staat het gedrag dat nauwelijks of niet dominant is. Iemand die zogenaamd bo­vengedrag vertoont, stelt zich hiërarchisch hoger op dan degene met wie hij communiceert. Veel bestuurders doen dat bijvoorbeeld. Iemand die ondergedrag vertoont, stelt zich daarentegen hiërarchisch lager op dan degene met wie hij communiceert en laat de leiding in de interactie duidelijk over aan de an­der. Dat zijn bijvoorbeeld de OR-leden die tijdens een overlegvergadering altijd met de bestuurder meegaan. De mate van dominantie roept vaak een tegengestelde reactie op. Bijvoorbeeld: als iemand heel volgend is, neemt de ander een leidende rol op zich. En andersom. Dat noemen we ook wel complementair gedrag. Als beiden bovengedrag vertonen dan ontstaat er vaak strijd. Dat kan in een ondernemingsraad snel voorkomen, omdat er geen officiële hiërarchie is.

Samen en tegen

Naast de verticale as is er ook de horizontale as. Deze geeft de mate van relatie aan. De ene kant staat voor samen, wij, relatiegericht en samenwerking. De andere kant staat voor tegen, ik, taakgericht, en autonomie. Als iemand samen-gedrag vertoont, dan wekt dat samen-gedrag bij een ander op. Dit is van belang in de or waar je goed moet samenwerken om resultaten voor de achterban moet boeken. En als iemand tegengedrag vertoont, dan wekt dat ook tegengedrag op. Bijvoorbeeld als iemand aanvallend is dan wordt al snel de ander opstandig. Dit heet ook wel symmetrisch gedrag.

Soorten gedrag

Met alleen boven, onder, tegen en samen heb je niet alle soorten gedrag in één schema staan. Ieder kwadrant staat ergens voor. Leary onderscheid per kwadrant twee soorten gedrag. Voor de toepassingen in de praktijk is het in verreweg de meeste gevallen voldoende om vier in plaats van acht soorten gedrag te onderscheiden. Ze staan hieronder vermeld. Door deze vereenvou­diging wordt het gemakkelijker om gedrag juist te classificeren. Dit is een voordeel want het goed classifice­ren van gedrag vergt veel oefening. Dat is het wel waard, want het samenwerken binnen de or en met de bestuurder zullen makkelijker verlopen als je patronen ontdekt en weet hoe je kunt reageren. Bij de Roos van Leary is er geen slecht of goed gedrag. Dominant gedrag kan in sommige situaties heel nuttig zijn, terwijl dat in andere situaties contraproductief kan zijn. Je bereikt dan niets.

De Roos van Leary komt aan de orde in de training Effectief beïnvloeden.